วันพุธที่ 28 พฤษภาคม พ.ศ. 2557

คันฉ่องส่อง Dictator




ผมเขียนบทความนี้ในวันที่พลเอกประยุทธ์ถูกลากให้เข้าไปในเขต Killing Zone และได้ตั้งตัวเองเป็น Dictator มาแล้วเป็นเวลาหกวัน

ในฐานะบรรณาธิการของนิตยสาร MBA ซึ่งโฟกัสทางด้านบริหารจัดการ ผมย่อมสนใจสังเกตุวิธีจัดองค์กรขึ้นมาบริหารราชการแผ่นดินของพลเอกประยุทธ์เป็นพิเศษ

ผมเข้าใจว่า ในฐานะผู้นำการยึดอำนาจรัฐซึ่งต้องรับความเสี่ยงทั้งมวล พลเอกประยุทธ์จำเป็นต้องรวบอำนาจให้มาขึ้นต่อตัวเองให้ได้อย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาดที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้

ดังนั้นองค์กรบริหารสูงสุดที่จัดตั้งขึ้นในการนี้ (คณะรักษาความสงบแห่งชาติ) จึงต้องเข้ากุมอำนาจรัฐ ซึ่งรวมถึงอำนาจบริหาร ตุลาการ นิติบัญญัติ ให้เบ็ดเสร็จ เพื่อจะครอบคลุมอำนาจการสั่งการและควบคุม State Apparatus ทั้งมวล ในลักษณะ Super-Centralized Organization

และเพื่อให้มันเบ็ดเสร็จเด็ดขาด รวดเร็วทันใจ ทรงประสิทธิภาพ ในขณะเดียวกันก็สามารถพลิกแพลงคล่องตัวได้ด้วยนั้น องค์กรสูงสุดนี้จำเป็นต้อง เล็ก กระทัดรัด อุปมาดั่ง Central High Command ของกองทัพในยามสงคราม

เพราะหน้าที่หนึ่งของหน่วยบัญชาการสูงสุดของคณะรัฐประหารเมื่อยึดอำนาจรัฐได้สำเร็จ ไม่ว่าที่ไหนก็ตามในโลก คือต้องปราบปรามฝ่ายตรงข้ามและฝ่ายต่อต้านให้สิ้นซาก หรืออย่างน้อยก็ต้องสะกดให้อยู่หมัด โดยอาศัยกฎหมาย (ในกรณีนี้คือกฎอัยการศึก) เป็นเครื่องมือ และอาศัยศักยภาพของกองกำลังในการจะบังคับใช้กฎหมายดังกล่าวนั้น เป็น Back-up อีกทอดหนึ่ง

สำหรับผมแล้ว บทเรียนการรัฐประหารทั่วโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่เคยเกิดขึ้นในเมืองไทยตลอดมานั้น ถ้าจะมองให้เป็นเรื่องของการเมืองระดับสูงก็ว่าใช่ แต่ถ้าจะมองอีกแง่หนึ่ง ว่ามันเป็นเหมือนสงครามระหว่างก๊วนระหว่างแก๊ง คล้ายๆ กับการสัประยุทธ์ของบรรดาแก๊งมาเฟีย ก็มองได้ไม่ผิดอีกเช่นกัน (ในอดีตเราเคยมีผู้นำคณะรัฐประหารที่มีบุคลิกลักษณะแบบเจ้าพ่อมาเฟียจำนวนมาก เช่น พลตำรวจเอกเผ่า ศรียานนท์ พลเอกสฤษดิ์ ธนะรัชต์ พลเอกประภาส จารุเสถียร พันเอกณรงค์ กิตติขจร พันเอก (พิเศษ) ประจักษ์ สว่างจิตร ฯลฯ และการสังหารนักการเมืองฝ่ายค้านในสมัยพลตำรวจเอกเผ่า ก็มีลักษณะ Mafia-Style เช่นเดียวกับการสังหารแคล้ว ธนิกุล ในสมัย รสช. ซึ่งคล้ายคลึงกับกรณีของสนธิ ลิ้มทองกุล ไม่มากก็น้อย)

มันเป็นการแย่งชิงตำแหน่ง งาน หน้าที่ความรับผิดชอบ และอำนาจสั่งการ ที่จะบริหารจัดการและควบคุม ตลอดจนจัดสรรทรัพยากร ทรัพย์สิน และผลประโยชน์ในกระบวนการสร้างความมั่งคั่งของประเทศทั้งแบบบนดิน (เรียกว่าระบบเศรษฐกิจ) และใต้ดิน (เรียกว่าเครือข่ายคอรัปชั่น) จำนวนมหาศาล

แก๊งไหนขึ้นมาได้ แต่ทำไม่ดี ไม่เก่ง หรือไม่มีประสิทธิภาพ หรือประมาท ก็ต้องโดนคว่ำไปในที่สุด

มันจึงมีลักษณะเหมือน "สมบัติผลัดกันชม"

ดังนั้น ก๊วนที่ขึ้นมาได้นั้น ถ้าฉลาดและไม่ต้องการสูญเสียอำนาจ หรือต้องการใช้อำนาจนั้นไปเพื่อบำบัดทุกข์บำรงสุขให้กับประชาชนตามอุดมการณ์ของตัวได้นานๆ ก็จำเป็นต้องกำราบฝ่ายต่อต้านให้ราบคาบไปเป็นธรรมดา

โดยทั่วไป เครื่องมือที่บรรดา Dictator ใช้ในการบริหารราชการแผ่นดินคือ "ประกาศฯ" และ "คำสั่งฯ" ซึ่งภาษาอังกฤษเรียกว่า Rule By Decree”

กระทั่งบัดนี้ (เวลา 13.31 . ของวันที่ 28 พฤษภาคม 2557) คณะรักษาความสงบแห่งชาติออกประกาศฯ มาแล้ว 43 ฉบับ และคำสั่งฯ อีก 23 ฉบับ โดยประกาศส่วนใหญ่เป็นมาตรการกำราบฝ่ายตรงข้ามและป้องปรามฝ่ายต่อต้าน เช่นการเรียกฝ่ายตรงข้ามมารายงานตัวและควบคุมตัวชั่วคราว การโยกย้ายข้าราชการที่เคยอยู่ในอาณัติของฝ่ายตรงข้าม และแต่งตั้งฝ่ายตัวเองเข้าไปแทน และการจำกัดเสรีภาพของสื่อมวลชน เป็นต้น

อันที่จริง ระบบการบริหารจัดการและการจัดองค์กรของบรรดา Dictator ชั้นนำของโลกนั้น มีให้ศึกษามากมายในอดีต

ยกตัวอย่าง ในแถบเอเชียนี้เรามักได้ยินว่าบรรดาพระเจ้าแผ่นดินหรือเจ้านครสมัยก่อนมักถือเอา พระเจ้าอโศกมหาราช เป็นแบบอย่าง เพราะแม้พระเจ้าอโศกจะเป็น Dictator แต่ก็เป็น Good Dictator หรือ Good Autocrat ที่เอา "ธรรมนำหน้า"

หรืออย่าง จิ๋นซีฮ่องเต้ ก็มีผู้ศึกษาและอยากเลียนแบบกันมาก


ในสังคมตะวันตก เราอาจต้องยกให้ Alexander the Great และ Julius Caesar

โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนหลังนั้น แบบอย่างการเป็นผู้นำของเขา ขั้นตอนการสร้างชื่อ สะสมกำลัง วางเกมและเข้ายึดอำนาจและปราบปรามฝ่ายตรงข้าม ตลอดจนวิธีการบริหารจัดการของเขา การจัดองค์กรทางการเมืองและในการบริหารราชการแผ่นดิน การโฆษณาชวนเชื่อ และนโยบายปฏิรูปที่เขาทำและวางรากฐานให้กับโรมและจักรวรรดิโรมัน นับว่าทรงอิทธิพลต่อ Dictator รุ่นหลังมากเหลือเกิน

ชีวิตและวิธีทำงานตลอดจนสไตล์และจุดอ่อนข้อผิดพลาดของเขาได้รับการศึกษาอย่างกว้างขวางและเจาะลึก แม้เขาจะมิได้ตั้งตนเป็นจักรพรรดิ แต่เขาริดรอนระบอบสาธารณรัฐ (Roman Republic) ซึ่งต่อมา Octavian ลูกบุญธรรมของเขาก็ตั้งตนขึ้นเป็นจักรพรรดิได้สำเร็จ เปลี่ยนระบอบมาเป็นจักรวรรดิโรมัน (Roman Empire) นับแต่บัดนั้น

จักรพรรดิรุ่นหลังพากันเรียกตัวเองว่า Caesar หรือไม่ก็ Tsar หรือ Kaiser ซึ่งมีรากศัพท์มาจาก Caesar นั่นเอง

แสดงถึงความยิ่งใหญ่และอิทธิพลของเขาที่มีต่อผู้ปกครองรุ่นหลัง

โมเดลของ Julius Caesar เป็นแรงบันดาลใจให้กับ Dictator ชั้นนำของโลกหลายคน ไม่ว่าจะเป็น Napoleon, Hitler, Mussolini, และ เหมาเจ๋อตง

นโปเลียนมีซีซ่าร์ให้เรียนรู้ เลนินก็มีนโปเลียน มุสโสลินีเรียนทั้งจากนโปเลียนและซีซ่าร์ สตาลินก็เรียนจากเลนินและนโปเลียน เช่นเดียวกับฮิตเล่อร์ที่เรียนรู้จากนโปเลียนและมุสโสลินี ส่วนเหมาเจ๋อตงเลียนทั้งจากสตาลิน ฮิตเล่อร์ เลนิน และก็นิยมในตัวนโปเลียนและซีซ่าร์

ทั้งนโปเลียน ฮิตเลอร์ และมุสโสลินีนั้น ไม่เพียงเลียนแบบซีซ่าร์ในเชิงความทะเยอทะยานและเป้าหมายทางการเมือง และการอาศัยกองทัพส่วนตัวเป็นเครื่องมือในการกุมอำนาจทางการเมืองและการปกครอง และการแผ่ขยายอาณาจักรเท่านั้น ทว่ายังเลียนแบบในเชิงสถาปัตยกรรม การอุดหนุนเชิงวัฒนธรรม หรือแม้แต่สัญญลักษณ์ของ Regime เช่น ธง เครื่องหมาย เครื่องแบบ เครื่องประดับยศ ฯลฯ และใช้สิ่งเหล่านี้ให้เป็นส่วนหนึ่งของการโฆษณาชวนเชื่อ

เราไม่รู้ว่าลึกๆ แล้ว พลเอกประยุทธ์และผู้นำคณะรัฐประหารชุดปัจจุบันของเราฝักใฝ่ไปทางนั้นด้วยหรือไม่

เรารู้แต่เพียงว่านายทหารทุกนายต้องเคยศึกษาซีซาร์และนโปเลียนมาก่อน และในอดีตก็เคยมีผู้นำทหารของไทยที่ฝักใฝ่ไปทางฮิตเลอร์และมุสโสลินีมาบ้างแล้ว อย่างน้อยก็ในช่วง "เชื่อผู้นำชาติพ้นภัย" เป็นพยานอยู่


ในความเห็นของผม Dictator ที่แสดงความสามารถในการจัดองค์กรรวมศูนย์แบบรวบอำนาจมาไว้ที่คนจำนวนเพียบหยิบมือ ได้เก่งที่สุด เบ็ดเสร็จเด็ดขาดที่สุด และทรงประสิทธิภาพต่อเป้าหมายเชิงอำนาจได้ดีที่สุดกับรัฐสมัยใหม่ และเป็นตัวอย่างให้กับ Dictator ยุคหลังอย่างแพร่หลายที่สุด คือ Lenin

แม้เลนินจะอ่าน Marx แต่อย่าลืมว่าสิ่งที่มาร์กซ์เขียนอย่างละเอียดเป็นเรื่องเกี่ยวกับทุนนิยม มาร์กซ์พูดถึงสังคมนิยมไม่มากนัก ต้องอาศัยเลนินนี่แหละที่มาสร้างระบบปกครองแบบคอมมิวนิสต์ขึ้นจนสำเร็จในทางปฏิบัติ และตอนหลัง Stalin ก็มา "ต่อยอด" ปรับปรุงให้เผด็จการมากขึ้น รวมศูนย์มากขึ้น กระชับอำนาจอย่างเด็ดขาดไว้ที่เขาเพียงคนเดียว

และแล้ว Dictator รุ่นหลังจากนั้นทุกคนล้วนเลียนแบบโมเดลดังกล่าว ทั้ง เหมาเจ๋อตง ฟิเดลคาสโตร คิมจองอิล ไกสอน พมวิหาน โฮจิมินห์ พอลพต ติโต ตลอดจนบรรดาผู้นำคอมมิวนิสต์ในยุโรปตะวันออก อาฟริกา และละตินอเมริกา ในยุคสงครามเย็นทุกคน

เลนินใช้วิธียึดสถานที่สำคัญแบบสายฟ้าแลบ จับบุคคลสำคัญ (โดยการจัดการของ Trotsky) จัดตั้งศูนย์บัญชาการและหน่วยอารักขา (ซึ่งต่อมาพัฒนาเป็นหน่วยตำรวจลับ) แล้วก็ปิดสื่อ (ยกเว้นสื่อของพรรคฯ ที่ใช้เป็นเครื่องมือโฆษณาชวนเชื่อ) ตั้งศาลเตี้ย ล้มหรือลดอำนาจองค์กรเดิมๆ ทางการเมืองการปกครอง แล้วจัดตั้งองค์กรการปกครองแบบใหม่ซ้อนขึ้นมาโดยอาศัยการออกประกาศฯ และคำสั่ง อย่างรวดเร็ว ฯลฯ โดยองค์กรบัญชาการสูงสุดอยู่ในมือของคนจำนวนไม่กี่คน เพราะเขาต้องการให้มันเล็ก คล่องตัว และตัดสินใจได้เร็ว (ระยะแรกหลังรัฐประหาร องค์กรตัดสินใจสูงสุดคือ Politburo มีสมาชิก 5 คน และองค์กรบริหารที่มีหน้าที่บริหารประเทศแบบวันต่อวัน เรียกว่า Orgburo มีสมาชิก 6 คน โดยมีคณะกรรมการบางคนควบสองเพื่อให้สององค์กรสมานกัน)

เขาเรียกวิธีการของเขาว่า "ประชาธิปไตยรวมศูนย์" ภายใต้ "เผด็จการของชนชั้นกรรมาชีพ"

ที่สำคัญคือเขาตั้งหน่วยงานสอดส่องข้าราชการและกวาดล้างฝ่ายตรงข้าม โดยอาศัย "ตำรวจลับ" หรือ Secret Police

หน่วยงานตำรวจลับนับเป็นอาวุธลับสำคัญของ Dictator ยุคใหม่ทุกคน

อันที่จริงต้นตำรับของ "ตำรวจลับ" แบบที่เรารู้จักกันในบัดนี้คือนโปเลียน ภายใต้การบริหารจัดการของ Joseph Fouche และขึ้นตรงต่อนโปเลียนเพียงคนเดียว

เลนินนั้นเลียบแบบการจัดองค์กรและวิธีปฏิบัติการของ Fouche มาอีกทอดหนึ่ง

นโปเลียนตั้งหน่วยงานตำรวจลับทันทีหลังจากที่ทำรัฐประหาร มีเป้าหมายให้กำราบฝ่ายตรงข้าม คือไม่ต้องการให้เกิดพรรคฝ่ายค้าน หรือกลุ่มคัดค้านการปกครองของเขาอย่างเปิดเผย

Fouche ในฐานะรัฐมนตรีกระทรวงตำรวจ (ต่อมาเป็นกระทรวงมหาดไทยหรือความมั่นคงภายใน) ใช้วิธีจัดตั้งสายลับ (Agents Provocateur) นอกเครื่องแบบจำนวนมาก ให้ทำตัวปะปนกับฝูงชนหรือเป้าหมาย คอยสืบข่าว สะกดรอย หลอกล่อ (ให้ฝ่ายตรงข้ามเผยตัวเพื่อจะได้ยัดข้อหาถนัด) จัดทำรายงาน หรือแม้กระทั่งล่าสังหาร ศัตรูทางการเมืองของนโปเลียน และเมื่อนโปเลียนทำสงครามขยายอาณาจักร บุกยึดและเข้าไปปกครองเพื่อนบ้าน หน่วยงานนี้ก็ตามไปทุกที่ อีกทั้งยังขยายขอบเขตหน้าที่ความรับผิดชอบไปจนถึงการใช้จารชน การสืบข่าวเพื่อประโยชน์ในเชิงการสงครามและทางการทูต จึงกลายเป็นต้นแบบของ Spy ระดับชาติในเวลาต่อมา

ตำรวจลับภายใต้ Fouche มีชื่อเสียงในทางน่ากลัวและทรงประสิทธิภาพมาก ช่วยให้นโปเลียนเผด็จอำนาจอย่างเบ็ดเสร็จได้ตลอดรัชสมัย จึงเป็นแรงบันดาลใจให้กับผู้เผด็จการในยุคต่อมา เมื่อขึ้นสู่อำนาจได้แล้ว เป็นต้องจัดตั้งหน่วยงานตำรวจลับของตัวเองขึ้นตามแนวทางนี้


เลนิน จึงมี Cheka และ OGPU ภายใต้ Felix Dzerzhinsky ฮิตเลอร์ ก็มีหน่วย SS (Schutzstaffel) และ Gestapo ภายใต้ Heinrich Himmler และสตาลินก็มี NKVD ภายใต้ Lavrentiy Beria ซึ่งต่อมาเยอรมนีตะวันออกในยุคสงครามเย็นเลียนแบบมาเป็นหน่วย Stasi อันโด่งดัง เหมาเจ๋อตง มีคังเซิน และจอมพลแปลก พิบูลสงคราม ก็มีหน่วยสันติบาล ภายใต้การบริหารจัดการของ พลตำรวจเองเผ่า ศรียานนท์ เป็นต้น (ปัจจุบันเรามีตำรวจลับและหน่วยข่าวกรองแยกกันหลายหน่วย)

Dictator เหล่านี้ใช้ตำรวจลับในการกวาดล้างฝ่ายตรงข้ามอย่างเฉียบขาด เหี้ยมโหด เลือดเย็น และต่อมาก็สอดส่อง จับผิด และกวาดล้างกันเอง อย่างสตาลิน ฮิตเลอร์ เหมาเจ๋อตง หรือแม้กระทั่ง พอลพต ก็เคยกวาดล้างใหญ่มาแล้ว (Great Purge) ทำให้ผู้คนล้มตายหลายสิบล้านคน

นั่นเป็นความน่ากลัวของ “รัฐตำรวจ” (Police State) ซึ่งถือเป็นกลไกอันทรงประสิทธิภาพของบรรดา Dictator

ในการบริหารราชการแผ่นดินนั้น Dictator มักตั้งรัฐบาล สภา และศาล แต่องค์กรเหล่านี้ต้องขึ้นอยู่กับ Dictator อีกทอดหนึ่ง

ถ้าจะพูดแบบคร่าวๆ ตามโมเดลแบบเลนินนั้น เขาจัดองค์กรบริหารประเทศโดยให้พรรคบอลเชวิก (คือพรรคคอมมิวนิสต์แห่งสหภาพโซเวียต) เป็นแกนกลาง ทุกอย่างรวมศูนย์ไว้ที่พรรคและผู้นำพรรคจำนวนห้าหกคน (ต่อมาสตาลินรวมไว้ที่เขาเพียงคนเดียว) โดยให้รัฐบาล ศาล สภา และหน่วยงานของรัฐบาลและองค์กรทุกองค์กรในประเทศ เช่น กองทัพ กระทรวง กรม ตลอดถึงโรงงาน และองค์กรภาคเศรษฐกิจทั้งหมด ไปจนถึงมลฑล จังหวัด เมือง ตำบล หมู่บ้าน องค์กรเชิงวัฒนธรรม หนังสือพิมพ์ และองค์กรเล็กองค์กรน้อย ฯลฯ ต้องถูกควบคุมโดยพรรคอีกชั้นหนึ่ง

โมเดลแบบเลนินนั้นล้มเหลวโดยสิ้นเชิง หลังจากที่ใช้กันมากว่า 70 ปี 

ปัจจุบันมีหลักฐานที่เชื่อถือได้เปิดเผยด้านมืดของระบอบนั้นมากขึ้นเรื่อยๆ ว่าผู้คนจำนวนมากในประเทศที่เคยปกครองโดยโมเดลนั้น ถูกกดขี่ ถูกทรมาน ถูกสังหารหมู่ ต้องโทษโดยไม่มีการพิจารณา ต้องอดตาย ถูกริดรอนเสรีภาพอย่างร้ายแรง และถูกละเมิดสิทธิมนุษยชนแบบทั่วด้านอย่างเลวร้าย

แต่ทุกวันนี้จีน เกาหลีเหนือ เวียดนาม ลาว และคิวบา ก็ยังใช้โมเดลแบบเลนินในการบริหารประเทศอยู่ โดยบางประเทศเช่น จีน เวียดนาม และลาว ได้ปรับแต่งระบบให้คลายการควบคุมเชิงเศรษฐกิจลงบ้าง ตามแนวทางของเติ้งเสี่ยวผิง

ณ ขณะนี้ ผมยังไม่รู้ว่าพลเอกประยุทธ์จะจัดตั้งรัฐบาลขึ้นมาบริหารประเทศหรือไม่และเมื่อใด (หรืออาจจะใช้วิธีบริหารราชการแผ่นดินโดยอาศัยข้าราชการและการตั้งคณะที่ปรึกษาไปเรื่อยๆ) และถ้าจัดตั้งแล้วจะจัดความสัมพันธ์ทางอำนาจระหว่างรัฐบาลกับคณะของท่านอย่างไร จะแบ่งงานกันทำอย่างไร จะแบ่งหน้าที่ความรับผิดชอบกันอย่างไร ฯลฯ ท่านจะใช้โมเดลของ Dictator คนไหน เพราะในอดีตเคยมีตัวอย่างให้เห็นแล้วว่า เมื่อคณะรัฐประหารไม่สามารถควบคุมรัฐบาลที่ตัวตั้งขึ้นได้ (สมัย รสช.) มันจะก่อความหายนะต่อคณะรัฐประหารและตัวผู้นำในไม่ช้า

ที่สำคัญ ท่านจะออกจาก Killing Zone อย่างปลอดภัยได้ด้วยวิธีใด

จะลงจากหลังเสืออย่างไร

นั่นเป็นเรื่องที่ผมสนใจ และจะตั้งตาดูอย่างใจจดใจจ่อ

ทักษ์ศิล ฉัตรแก้ว
28 พ.ค. 2557
ตีพิมพ์ครั้งแรกในนิตยสาร MBA ฉบับเดือน พ.ค. 57

ไม่มีความคิดเห็น:

แสดงความคิดเห็น